รู้จักแอมโมเนียมไนเตรต หนึ่งในส่วนผสมของปุ๋ยเคมี ต้นเหตุระเบิดที่เลบานอน

สำหรับสาเหตุการระเบิดครั้งร้ายแรงนี้ นายกรัฐมนตรีเลบานอน มิเชล อูน ยืนยันว่ามีต้นตอมาจากสารแอมโมเนียมไนเตรต หนัก 2,750 ตัน ที่ถูกเก็บไว้ในโกดังท่าเรือนาน 6 ปี ซึ่งสารเคมีตัวนี้ใช้เป็นส่วนประกอบของสารเคมีและระเบิดได้ โดยแรงระเบิดที่เกิดขึ้นมีความแรงเทียบเท่าระเบิดทีเอ็นทีหนัก 3 กิโลกรัม หรือเทียบได้กับ 20% ของระเบิดนิวเคลียร์ที่ทำลายเมืองฮิโรชิมาทีเดียว อ้างอิงจากเดลีเมล์ สื่ออังกฤษ และผู้นำเลบานอนได้เรียกประชุม ครม.ฉุกเฉินด่วนในวันพุธ (5) และเตรียมประกาศสถานการณ์ฉุกเฉินเป็นเวลา 2 สัปดาห์

สำหรับ แอมโมเนียมไนเตรต (ammonium nitrate) มีสูตรทางเคมีว่า NH4NO3 มีไนโตรเจนร้อยละ 34 ละลายน้ำได้ดีมาก ดูดความชื้นง่ายมาก ดินเป็นกรดเมื่อใส่ปุ๋ยชนิดนี้ (ถ้าผสมปุ๋ยชนิดนี้กับกรดกำมะถัน จะทำให้เกิดระเบิดได้) จัดเข้าพิกัด 3102.30.00

แอมโนเนียมไนเตรต เป็นสารเคมีที่มีการใช้ประโยชน์ที่หลากหลายตั้งแต่การเป็นส่วนประกอบของปุ๋ยจนถึงการเป็นส่วนประกอบของระเบิดในอุตสาหกรรมเหมือง แต่ก็เป็นสาเหตุของความเสียหายร้ายแรงมาแล้วหลายครั้ง ทั้งในรูปแบบของอุบัติเหตุและการก่อการร้าย

สำหรับสารเคมีที่สามารถเป็นส่วนผสมในการทำอาวุธเพื่อก่อการร้าย มี 2 ชนิด คือ ปุ๋ยแอมโมเนียมไนเตรต ซึ่งมีคุณสมบัติเป็นวัตถุระเบิด ปัจจุบันควบคุมโดยกระทรวงกลาโหม และกรมวิชาการเกษตรไม่รับขึ้นทะเบียนเป็นปุ๋ยเคมี ตามประกาศ โดยกรมวิชาการเกษตรได้ยกเลิกการควบคุมแอมโมเนียมไนเตรตเป็นปุ๋ยเคมีและปุ๋ยยูเรีย สามารถนำไปใช้เป็นส่วนประกอบในการระเบิดได้ เช่น การระเบิดหินในเหมืองแร่ต่างๆ ซึ่งการนำยูเรียไปใช้เพื่อเป็นวัตถุระเบิดมีการควบคุมอยู่แล้ว เว้นแต่นำไปใช้เป็นปุ๋ยเท่านั้น จึงอยู่ในการควบคุมของกรมวิชาการเกษตร สำหรับกระทรวงพาณิชย์ เจ้าของกฏหมายฉบับนี้ สามารถเป็นผู้กำกับดูแลเส้นทางเดินของปุ๋ยยูเรีย มิให้นำไปใช้เป็นวัตถุระเบิดได้เช่นเดียวกับกระทรวงกลาโหม

ระเบิดปุ๋ย การนำปุ๋ยแอมโมเนียมไนเตรตมาใช้เป็นวัตถุดิบในการทำระเบิดมีมานานแล้วโดยนำไปผสมกับเชื้อเพลิง เนื่องจากระเบิดที่ได้ใช้งานง่าย และมีราคาถูก จึงนิยมใช้มากในเหมืองถ่านหิน เหมืองหิน เหมืองแร่โลหะ และอื่นๆ สำหรับการนำปุ๋ยแอมโมเนียมไนเตรตไปใช้ทำระเบิดเพื่อก่อการร้ายเริ่มครั้งแรกเมื่อปี ค.ศ. 1970 ที่ประเทศสหรัฐอเมริกา ซึ่งปัจจุบันประเทศในแถบตะวันออกกลาง เช่น อัฟกานิสถาน เป็นต้น ก็ยังนิยมทำและใช้อยู่ เนื่องจากระเบิดแบบนี้ใช้ปุ๋ยเคมีเป็นส่วนประกอบ จึงมีชื่อเรียกอีกชื่อว่า ระเบิดปุ๋ย (fertilizer bomb)

ปุ๋ย แอมโมเนียมไนเตรต (ammonium nitrate) และกลุ่มไนเตรตทั้งหลายเช่น แคลเซียมแอมโมเนียมไนเตรต (calcium ammonium nitrate) เป็นปุ๋ยหัวเชื้อราคาถูกมีลักษณะเป็นผงสีขาวเหมือนน้ำตาลทราย จัดอยู่ในกลุ่มวัตถุระเบิด ใช้ทำระเบิดแรงดันสูง นิยมใช้มากในการก่อการร้ายทั่วโลก และเป็นที่นิยมในการใช้ทำระเบิดแสวงเครื่อง สำหรับ ปุ๋ยยูเรียไม่จัดเป็นวัตถุระเบิดโดยตรง แต่ต้องดัดแปลงให้เป็นยูเรียไนเตรต (urea nitrate) ก่อนจึงจัดเป็นวัตถุระเบิด แต่อย่างไรก็ตาม ปุ๋ยกลุ่มนี้ แอมโมเนียมไนเตรต (ammonium nitrate) หาง่ายที่สุด และใช้เป็นวัตถุระเบิดได้โดยตรง

แม้จะมีการระบุว่า ปุ๋ยแอมโมเนียมไนเตรต รวมถึงปุ๋ยบางชนิดสามารถนำมาผลิตเป็นระเบิดได้ แต่ผู้เชี่ยวชาญด้านวัตถุระเบิดระบุว่า ส่วนผสมของปุ๋ยเคมีและเชื้อเพลิงที่สามารถทำให้เกิดการระเบิดได้มีสัดส่วนค่อนข้างจำเพาะ หากผสมคลาดเคลื่อนจะมีผลให้ส่วนผสมทั้งหมดเกิดปฏิกิริยาติดไฟลุกไหม้ และไม่ระเบิด

อย่างไรก็ตาม จากประวัติศาสตร์ แอมโมเนียมไนเตรตเป็นสารตกผลึกใสไร้กลิ่นซึ่งใช้กันทั่วไปในรูปของปุ๋ย เป็นสาเหตุให้เกิดระเบิดใหญ่หลายครั้ง เช่น ที่โรงงานปุ๋ยรัฐเทกซัสของสหรัฐฯ เมื่อปี 2556 คร่าชีวิตประชาชน 15 คน ซึ่งศาลพิพากษาว่าเป็นการกระทำโดยเจตนา ขณะที่เมื่อปี 2544 เกิดเหตุที่โรงงานเคมีเมืองตูลูส ฝรั่งเศส คร่าชีวิตประชาชน 31 คน แต่ครั้งนั้นเป็นอุบัติเหตุ โดยมีต้นตอมาจากสารแอมโมเนียมไนเตรต และล่าสุดกับเหตุระเบิดใหญ่ 2 ระลอกที่ท่าเรือกรุงเบรุต เมื่อวันที่ 4 ส.ค.ที่ผ่านมา